Made with Xara

© Sponsored by B. Fuad 2018

Autor: Faiz Softić Kaja – Pjesma tuge, ljubavi i dijaloga Narodna   lirska   pjesma   Kaja ,   koja   se   godinama,   ako   ne   i   vjekovima,   pjevala   i   pjeva   na prostoru   Gornjeg   Bihora   i   to   najčešće   samo   u   nekoliko   sela   od   Radmanske   klisure   do   Turijaka,   s pravom   se   može   svrstati   među   najljepše   lirske   pjesme   muzičke   baštine   bošnjačkog   naroda uopšte.   Doduše,   ona   se   dosta   sporo   prenosila   u   druga   bihorska   sela   i   dalje;   odnosile   su   je   odive kao   dio   svoje   spreme,   odnosili   je   mladi   Bihorci   iz   ovih   sela   u   daleke   zemlje   i   krajeve   gdje   su   odlazili   tražeći mjesto pod suncem. A   pjesma   ko   pjesma   -   primala   se   samo   kod   onih   koji   su   imali   sluha   i   u   čijim   dušama   je   bilo   mjesta   da   se skrasi ovaj muzički dragulj od neprocjenjive duhovne vrijednosti. Lirska   poezija   skupni   je   naziv   za   pjesnička   djela   u   kojima   se   na   emotivno   topao   i   saosjećajan   način neposredno   izražava   čovjekov   doživljaj   života   i   svijeta,   ali   i   samoga   sebe   u   svijetu.   Kako   taj   doživljaj   često podrazumijeva   jednu   jedinstvenu   zgusnutu   emociju,   i   izraz   tog   doživljaja   u   lirskoj   pjesmi   također   karakterizira jaka   zgusnutost.   Zbog   toga   su   lirske   pjesme   po   pravilu   kratke   i   zasnovane   na   jednom   jedinstvenom   osjećanju   ili raspoloženju.   Lirski   izraz   je   karakterističan   po   svojoj   izrazitoj   ekspresivnosti   (tj.   izraženoj   emocionalnosti),   koja posebno   dolazi   do   izražaja   u   ritmičnosti   stihovne   organizacije   i   po   harmoničnosti   pjesničkog   oblika.   U   tom pogledu   lirika,   uz   epiku   i   dramu,   predstavlja   jednu   od   temeljnih   mogućnosti   umjetničkog   izražavanja   –   piše   prof. Zdenko Lešić. Nisam   je   prvi   put   čuo   u   Bihoru.   (Iako   sam   relativno   rano   otišao   iz   ovog   kraja,   često   sam   mu   se   vraćao otvorenih   čula.)   Najvjerovatnije   zato   što   se   dio   Bihora   u   kojem   sam   rođen   nalazi   izvan   prostora   gdje   se   najčešće pjevala   ova   pjesma.   Prvi   put   sam   je   čuo   1995.   u   Luksemburgu,   od   čovjeka   koji   je   rođeni   muzički   talenat   ali   ga   je život   skrenuo   na   druge   i   drugačije   puteve   –   Isaha   Agovića   Ilja ,   koji   je   dobar   dio   života   proveo   radeći   kao nastavnik   u   osnovnoj   školi   u   svom   rodnom   selu   Vrbici.   No,   Isah   i   nije   jedini   iz   tog   kraja   koji   je   suštinsko zamijenio   formalnim.   Po   njegovom   kazivanju,   on   je   ovu   pjesmu   prvi   put   čuo   i   zapisao   od   Fehime   Agović    rođ . Ličina ,   radnice   u   istoj   školi.   Fehima   je   ovu   pjesmu   donijela   iz   svog   sela   Radmance,   gdje   se   u   njihovoj   kući pjevala skoro u svim prilikama. Obično su je pjevali utroje: sestre Nedžiba i Fehima i brat Ahmo . Helem,   odmah   je   uslijedila   moja   detaljna   pretraga   po   antologijama   i   drugim   zbirkama   u   kojima   su sakupljane   lirske   narodne   pjesme   iz   Sandžaka,   Crne   Gore   i   Bosne,   ali   je   nigdje   nisam   našao   zapisanu.   I   sam   sam učestvovao   u   objavljivanju   velike   Antologije   lirske   narodne   poezije   muslimana   Sandžaka,   koju   je,   uz   svesrdnu pomoć   i   korištenje   ranijih   istraživanja   jednog   broja   sakupljača   od   kojih   su   neki   bili   i   iz   Bihora   –   Ismet   i   Hamida   Rebronja ,   a   od   starijih   Mahmut   Adrović   i   Ćamil   Sijarić    –   priredio   veliki   pisac   i   čuvar   bošnjačke   kulture   u Crnoj   Gori   –   Husein   Bašić ,   ali   ni   tu   je   nisam   našao,   što   znači   da   je   to   kulturni   raritet   –   dragulj   skriven   međ bihorskim brdima. Od   trenutka   kada   sam   čuo   ovu   pjesmu   zalagao   sam   se   da   se   usnimi,   zaštiti   i   spasi   od   zaborava.   Po   tom pitanju   Isah   Agović    je   napravio   prve   korake:   više   puta   je   javno   pjevao   na   skupovima,   a   u   toku   je   i   usnimavanje na CD-u. Godine   1986.   ekipa   Radio   -Titograda   posjetila   je   selo   Vrbicu   i,   u   okviru   emisije   za   selo,   snimila   ovu   pjesmu. Otpjevali   su   je   Fehima   i   Isah   Agović .   Bilo   je   to   prvo   pokazivanje   pjesme   Kaja   široj   javnosti.   Sa   bihorskih svadbi   i   posjedaka   otišla   je   pravo   na   radio   koji   je,   u   to   vrijeme,   bio   jako   slušan.   Do   nevjerice   začuđuje   činjenica da se tada niko nije zainteresovao za ovu veličanstvenu pjesmu! Po   prvi   put   je   otpjevana   i   na   jednom   velikom   skupu;   bilo   je   to   ove   godine   na   manifestaciji   Zavičajne   staze, Bihor   2011   .,   gdje   su   je   pred   prepunom   salom   petnjičkog   Doma   kulture   otpjevale   žene   od   kojih   se   ova emocijama   impregnirana   pjesma   i   širila   po   bihorskim   selima:   Fehima   i   Nedžiba .   Njihov   brat   Ahmo   Ličina ,   sa kojim su je nekad pjevale, već godinama nije među živima. Pjesma   Kaja ,   nepoznatog   autora,   koju   je   narod   godinama   nadograđivao,   ima   zgusnutu   pjesničku   formu   u kojoj   dominiraju   odjeci   žala   i   tuge   za   voljenom   djevojkom   –   zbog   koje   je   njen   dragi   strpan   u   tamnicu.   Iskazano kroz   nekoliko   strofa,   ispričana   je   sva   tragika   onoga   koji   umjesto   sa   svojom   dragom   pod   svilenim   jorganom,   čami u   tamnici,   toliko   dugo   da   je   već   i   brava   na   vratima   zahrđala.   U   ovoj   pjesmi   je   posebno   izražen   misaoni   dijalog koji   se   doima   koliko   kao   ispovijest,   toliko   i   kao   optužba.   Posebnu   pažnju   zavređuju   i   fonetski   elementi   pjesme koja,   iako   je   lokalna,   ni   po   čem   se   ne   ograničava   samo   na   taj   prostor,   jer   je   ona   tematski   i   jezički   univerzalna   i, uz neznatnu adaptaciju, prilagodljiva različitim izvođenjima. A evo i teksta ove čudesne pjesme: Kajo, mila Kajo, Pitoma ružice, Haj, vaj, Ja za tvoje bijelo lice Dopadoh tamnice… Ja ti nisam kriva; Kriva ti je nana, Haj, vaj, Što ti ležiš i tamnici Tri godine dana. Na planini, Kajo, Sazrela je trava, Haj, vaj, A na mojoj sobi, Kajo, Zahrđala brava. Tamnica je, Kajo, Sa četiri sprata, Haj, vaj, A na mojoj sobi, Kajo, Čelikova vrata. Ja ću tvoju sliku Čuvati na grudi, Haj , vaj, Samo nemoj, mila Kajo, Da te drugi ljubi. Pruži ruku, Kajo, Da se rukujemo, Haj, vaj, A potome, mila Kajo, Da se poljubimo.          Krenimo   od   prvog   stiha,   u   Bosni   bi   se   po   običaju   reklo:   Kajo,   bona   Kajo…   I   na   Pešteri,   a   i   na   Kosovu   bi   joj se   zasigurno   dodao   drugi   pridjev;   negdje   bi   bilo   bona,   negdje   bre   a   negdje   mori,   dok   je   mila,   u   ovom   kontekstu, jezički   specifikum   kraja.   Metafora   pitoma   ružice   također   je   idiom   iz   narodnog   jezika   Bihora.   Na   taj   način   – prevođenjem ruže u ružicu - pojačava se doživljaj ružine boje i mirisa. Već   u   drugoj   strofi   imamo   razvoj   dijaloga   koji   pjesmi   daje   posebnu   draž   i   na   najneposredniji   način   je intimizira;   prizivanjem   drugog   –   ženskog   glasa,   koji   još   smjesta   pokušava   da   se   oslobodi   odgovornosti,   pjesma dobiva onu vrstu zapleta što, koliko pobudi pažnju slušalaca toliko i u izvođačima priziva adrenalin. U   svakoj   strofi,   poslije   distiha,   imamo   refren   haj,   vaj   –   koji   konkretno   ne   znači   ništa   ali   usporava   iskaz čineći   ga   zanimljivijim   i   pjevaču   (ili   pjevačima)   omogućava   da   se   pribere   i   prikupi   dah   za   nastavak   pjevanja. Dakle, u ovom slučaju to je vrlo učinkovita poštapalica. U   trećoj   strofi   imamo   dvije   potpuno   oprečne   slike:   sazrele   trave   iz   žive   prirode   i   najzamrlijeg,   užasno morbidnog   predmeta   čija   živost   ograničava   slobodu   onoga   koji   se   nalazi   iza   –   zahrđale   brave.   Zahrđala   je   jer   se tri godine ne upotrebljava! U   četvrtoj   strofi   imamo   tamnicu   od   četiri   sprata   i   na   sobi   čelikova   vrata.   Moglo   se   ovdje   komotno   ritmički ugradit   i   drugačiji   stih,   recimo   umjesto:   …   a   na   mojoj   sobi,   Kajo,   čelikova   vrata,   moglo   se   reć:   …   a   na   mojoj   sobi, Kajo,   čelična   su   vrata…   Iskaz   bi   bio   potpuno   identičan,   ali   ne   i   doživljaj,   jer   –   kad   umjesto   čelična,   kažete čelikova   –   ta   ista   vrata   postaju   i   tvrđa   i   utvrđenija,   a   sam   mandal,   sistem   koji   ih   zaključava,   prosto   se   stapa   sa željezom   od   kojeg   su   izlivena.   Četiri   sprata   povećavaju   misteriju   o   tamnim   kazamatima,   koji   ne   samo   što   su   bez sunca i mjeseca, već su još i na spratove, a to je tuga koja se k nebu diže. Kako   bi   pjesma   poslužila   svrsi   narodni   pjevač   je,   vrlo   vješto,   iskočio   iz   morbidne   situacije   i   prešao   u   čistu elegiju.   Štoviše,   dvije   posljednje   strofe   prelaze   u   relaksirajući   ton,   te   se   pjesma   završava   posve   neočekivano   i, da izbjegnem "hepiend", ukazuje se zračak svjetlosti iz crnila kojim je natopljen prvi dio pjesme.               

(Tekst je napisan i prvi put objavljenu reviji Bihor 2012. godine)